Centralne planowanie w gospodarce to jedna z głównych koncepcji organizacji systemów ekonomicznych. W tym przypadku państwo ma kluczową rolę w określaniu, kontrolowaniu i zarządzaniu produkcją, alokacją zasobów oraz dystrybucją dóbr i usług. Jest to przeciwna koncepcja w stosunku do wolnorynkowego kapitalizmu, w którym to rynkowe siły podaży i popytu kształtują gospodarkę. Czym jeszcze wyróżnia się centralne planowanie? Zobacz, co warto wiedzieć.
Czym wyróżnia się centralne planowanie w gospodarce?
Centralne planowanie opiera się na założeniu, że państwo jest najlepszym podmiotem do podejmowania decyzji dotyczących gospodarki, ponieważ ma ono możliwość kontrolowania i regulowania różnych aspektów ekonomicznych.
W takim systemie państwo posiada lub kontroluje większość przedsiębiorstw, zakładów produkcyjnych i zasobów naturalnych. To oznacza, że to państwo jest odpowiedzialne za produkcję i alokację zasobów. Głównym organem planowania jest zazwyczaj centralne biuro planowania, które jest odpowiedzialne za opracowywanie planów gospodarczych.
Jak możecie się domyślać, w systemie centralnego planowania nie istnieje rywalizacja między firmami. Cena produktów i usług jest ustalana przez państwo, a konkurencja nie ma wpływu na proces produkcyjny ani na ceny.
Wady i zalety gospodarki centralnie planowanej
Jednym z najbardziej znanych przykładów kraju stosującego centralne planowanie była Związek Radziecki. W ciągu wielu lat istnienia tego systemu pojawiły się liczne problemy, takie jak niedobory żywności, brak innowacji, biurokracja oraz brak efektywności gospodarczej. W rezultacie, w 1991 roku Związek Radziecki rozpadł się, a wiele krajów postkomunistycznych przeszło na systemy gospodarcze oparte na wolnym rynku.
Czy ten system ma jakieś zalety? Tak choć niewiele. Gospodarka centralnie planowana może na przykład pomóc w zmniejszeniu nierówności społecznych poprzez kontrolę nad dystrybucją dochodów i zapewnienie podstawowych usług wszystkim obywatelom. Chociaż ten model miał pewne zalety, to wykazał się również wieloma wadami.
Gospodarka centralnie planowana często cierpi z powodu braku bodźców do efektywności, ponieważ nie ma konkurencji ani zachęt do innowacji. Ponadto obywatele nie mają swobody wyboru w zakresie dóbr i usług, co może prowadzić do braku zadowolenia i niskiej jakości produktów. Natomiast brak mechanizmu rynkowego może skutkować niedoborami i nadmiarami w produkcji, co prowadzi do marnotrawstwa zasobów. Obecnie więc niewiele krajów nadal stosuje centralne planowanie w czystej formie.